“Το Χρέος με Λίγα Λόγια: Η Αλληγορία του Νησιού”

του Διομήδη Σκαλιστή

Έχετε αναρωτηθεί ποτέ γιατί η οικονομία ποτέ δεν μπορεί να δουλέψει χωρίς χρέος; Ειδικά αν δούμε τις πιο ανεπτυγμένες χώρες θα δούμε ότι είναι πνιγμένες στο χρέος.

Ας εξετάσουμε το θέμα απλά. Παρεπιπτόντως αντίστοιχες υπεραπλουστεύσεις (για άλλα θέματα όμως) θα βρείτε σε σχεδόν όλα τα βιβλία που ασχολούνται με την μακροοικονομία αλλά και με την οικονομία γενικότερα. Θα αναφέρουμε ένα παράδειγμα, το οποίο έπειτα θα το συσχετίσουμε με αυτό που λέει η σύγχρονη οικονομική θεωρία.

Έστω ένα νησί με 3 κατοίκους, με 1000 ευρώ σε κυκλοφορία, με 1000 ευρώ καταθέσεις ο καθένας, δηλάδή 3000 σύνολο στα θησαυροφυλάκια της τράπεζας και μια τράπεζα αυτοματοποιημένη να δουλεύει όπως στη σύγχρονη εποχή. Τι κάνει η τράπεζα; Θεωρητικά, δανείζει από τα αποθέματά της στους ανθρώπους που το ζητούν. (Στην πραγματικότητα είναι υποχρεωμένη να κρατάει μόνο ένα κλάσμα των αποθεμάτων της και το υπόλοιπο ποσοστό το δανείζει σε άλλους. Αυτό ονομάζεται «τραπεζικό σύστημα κλασματικού αποθεματικού». Για περισσότερα δείτε αυτό το βίντεο.)

Για λόγους απλότητας όμως θα θεωρήσουμε δεδομένα τα εξής:

  1. Η τράπεζα δεν έχει περιορισμούς στα αποθέματά της (πράγμα που ισχύει για δάνεια μεγάλου μήκους από την ΕΚΤ).

  2. Η τράπεζα θα δανείζει ισόποσα στους ανθρώπους.

  3. Το επιτόκιο είναι αρκετά χαμηλό π.χ. 1%

  4. Οι άνθρωποι δεν πολλαπλασιάζονται

Ωραία οπότε αρχικά ο κάθε άνθρωπος δανείζεται 1000 ευρώ με 1% επιτόκιο. Δηλαδή συνολικά οι 3 άνθρωποι πήραν 3000 ευρώ δάνειο και έχουν να αποπληρώσουν δάνειο 3030 ευρώ. Στην λήξη του δανείου πηγαίνουν όλοι μαζί στην τράπεζα και αποπληρώνουν. Πού όμως βρήκαν τα επιπλέον χρήματα για να αποπληρώσουν; Μα φυσικά από αυτά που κυκλοφορούσαν πριν. Για απλοποίηση θα χρησιμοποιήσω τους ακόλουθους συμβολισμούς.

Τ = Λεφτά που έχει η τράπεζα στα θησαυροφυλάκιά της (αποθεματικά)

ΚΧ = Ποσότητα κυκλοφορούντος χρήματος

ΚΤ = Καταθέσεις των ανθρώπων (σύνολο)

Ε = Επιτόκιο

Αρχικά είχαμε

Τ = 3000

ΚΧ = 1000

ΚΤ = 3000

Ε = 0,01 (ή 1/100 ή 1%)

Μετά την πρώτη αποπληρωμή έχουμε

Τ = 3000 + 3000 x E = 3030 (Oυσιαστικά προστέθηκε ο τόκος, τα 30 Ευρώ, στα αρχικά 3000)

ΚΧ = 1000 – 3000 x E = 970 (Ουσιαστικά αφαιρέθηκε ο τόκος, τα 30 Ευρώ, από τα αρχικά 1000)

ΚΤ = 3000 (Οι καταθέσεις δεν πειράχθηκαν)

Ε = 0,01 (ή 1/100 ή 1%)

Οι άνθρωποι μην βλέποντας τίποτε αρνητικό (είδικά αν το βλέπουν προσωπικά και όχι ως σύνολο) συνεχίζουν την ίδια διαδικασία. Δηλαδή δανείζονται ποσό ίσο με τα αποθέματα της τράπεζας σ’ αυτή τη φάση (3030 Ευρώ) και καλούνται να το αποπληρώσουν μετά από κάποιο διάστημα με επιτόκιο 1%. Ούτως ή άλλως υπάρχει αρκετό χρήμα για όλους, υπάρχει κυκλοφορία, υπάρχουν καταθέσεις, οπότε συνεχίζουν τη διαδικασία.

Οπότε μετά την δεύτερη αποπληρωμή έχουμε τα εξής:

Τ = 3060,03

KX = 939.97

KT = 3000

Ε = 0,01 (ή 1/100 ή 1%)

Συνεχίζοντας αυτή την λογική για αρκετό καιρό ακόμα και υποθέτοντας ότι οι άνθρωποι είναι αρκετά φιλεύσπλαχνοι ώστε να δίνουν ο ένας στον άλλο σε περίπτωση ανάγκης, είναι κατανοητό ότι κάποια στιγμή θα καταλήξουμε σε κάτι σαν και αυτό:

Τ = 4000 περίπου

ΚΧ = περίπου 0

ΚΤ = 3000

Ε = 0,01 (ή 1/100 ή 1%)

Συνεχίζοντας αυτή την λογική, η σκέψη στους ανθρώπους είναι: “Έχουμε καταθέσεις. Γιατί δεν πάμε να τις σηκώσουμε;” Οπότε αφότου κάνουν ανάληψη των καταθέσεών τους, έχουμε τα εξής:

Τ = 4000 περίπου

ΚΧ = 3000 (από τις καταθέσεις)

ΚΤ = 0

Ε = 0,01 (ή 1/100 ή 1%)

Συνεχίζοντας αυτή την λογική και μετά από αρκετές επαναλήψεις θα καταλήξουμε στο εξής:

Τ = Περίπου 7000

ΚΧ = Κοντά στο 0

ΚΤ = 0

Ε = 0,01 (ή 1/100 ή 1%)

Ωραία οπότε τώρα τι κάνουμε; Η τράπεζα απαντάει “Εγώ μπορώ να σας δανείσω πάλι”. Έχω χρήματα. Οπότε συνεχίζοντας στην ίδια λογική στην πρώτη αποπληρωμή θα καταλήξουμε οι άνθρωποι να έχουν μηδενικές καταθέσεις (ΚΤ), τα χρήματα σε κυκλοφορία (ΚΧ) να είναι τα λεφτά των δανείων (ας πούμε το πλήρες ποσό των 7000) και να πρέπει οι άνθρωποι να αποπληρώσουν το αρχικό κεφάλαιο συν τον τόκο (7070 ευρώ). Από που θα προκύψουν τα επιπλέον 70 τώρα; “Υπάρχουν κάποιες λύσεις που μπορώ να σας προτείνω” λέει η τράπεζα.

  1. “Κάντε εμπόριο με άλλους στα γύρω νησιά. Κάπου θα υπάρχει κάποιος με περίσσευμα για να πουλήσετε τα αγαθά σας και να βγάλετε όχι μόνο 70 Ευρώ αλλά και παραπάνω.” Η συγκεκριμένη λύση ουσιαστικά μετατρέπει τα χρήματα των άλλων νησιών σε αποθεματικά της τράπεζας και σε καταθέσεις. (Υποθέτουμε την καλύτερη περίπτωση που τα άλλα νησιά δεν έχουν τράπεζες.) Οπότε ακολουθείται η ίδια λογική όπως και πριν μόνο που τα Τ και ΚΤ είναι διαφορετικά νούμερα. Σε κάποια στιγμή στο μέλλον θα καταλήξουμε όλα να έχουν γίνει Τ και να φτάνουμε πάλι σε αυτό το βήμα.

  2. “Εκτός από λεφτά φέρτε μου και πραγματικά αγαθά.” Η συγκεκριμένη λύση τελικά θα καταλήξει η τράπεζα να έχει όλους τους πόρους και οι άνθρωποι να μην έχουν ούτε τα βασικά και να πεθάνουν.

  3. “Μπορώ να κουρέψω τα 70 ευρώ και να μου επιστρέψετε απλά αυτά που μου χρωστάτε.” Η συγκεκριμένη λύση δεν δίνει ουσιαστική λύση σε βάθος χρόνου γιατί στην επόμενη αποπληρωμή θα υπάρχει πάλι το ίδιο πρόβλημα. (Μετά από μερικές επαναλήψεις ελπίζουμε ότι οι άνθρωποι θα καταλάβουν ότι η διαδικασία είναι μάταια.)

  4. “Εντάξει με κερδίσατε. Ξαναξεκινάμε;” Δηλαδή καταστρέφουμε την τράπεζα, παίρνουμε ό,τι υπάρχει μέσα και χτίζουμε μια καινούρια.. Δεν χρειάζεται να αναφέρω γιατί αυτό πάλι δεν είναι ουσιαστική λύση.

  5. “Εντάξει με κερδίσατε. Μπορείτε να με ξαναπρογραμματίσετε.” Τώρα μιλάμε!

Πώς ξέρουμε όμως ότι ισχύουν τα παραπάνω (πχ. ότι το χρήμα δημιουργείται μέσω δανείων και χρεών); Για την εξέταση κάθε ισχυρισμού, αν θέλουμε να βρούμε τι ισχύει και τι όχι, πρέπει να εξετάσουμε την πιο έγκυρη, κατά τη γνώμη μας, πηγή που μπορούμε να βρούμε. Προτείνω προσωπικά τις πρωτογενείς πηγές όπου είναι δυνατόν. Πρωτογενείς πηγές, στην περίπτωση των επιστημών, είναι κυρίως τα επιστημονικά περιοδικά και βιβλία πανεπιστημίου. Για παράδειγμα για να μάθουμε κάποιους βασικούς όρους (πχ. τι είναι μια οικονομία, τι είναι το χρήμα, τι είναι το χρέος;) μία πρωτογενής πηγή θα ήταν το βιβλίο “Σύγχρονη Μακροοικονομική” των Κώττη & Κώττη, το οποίο διδάσκεται και στο Πανεπιστήμιο Μακεδονίας και στην ΑΣΟΕ. Επειδή όμως το συγκεκριμένο δεν διατίθεται ελεύθερα, μπορείτε, αν έχετε ένα βασικό επίπεδο αγγλικών, να εξετάσετε ένα περσινό φυλλάδιο της Τράπεζας της Αγλλίας (Money in the Modern Economy, Bank of England, Quarterly Bulletin, 2014, Q1), που αναφέρει ρητά, μεταξύ άλλων, ότι το χρήμα είναι ένα IOU (I Owe You), δηλαδή ένα χρεόγραφο, και ότι η πλειονότητα της σημερινής ποσότητας χρήματος υπάρχει με τη μορφή τραπεζικών καταθέσεων.

Εννοείται ότι δεν θα έπρεπε να πιστέψετε τίποτα απ’ όσα λέμε. Αυτή είναι και η πεμπτουσία της επιστημονικής μεθόδου: να μην πιστεύεις τίποτε χωρίς επαρκείς αποδείξεις. Σας προσκαλούμε να κάνετε τη δική σας έρευνα και να μας διορθώσετε αν έχουμε κάνει κάπου λάθος.